توافق ایران و عربستان سعودی برای صلح

دیپلماسی عمومی

توافقنامه صلح سرانجام جمعه گذشته 10 مارس در پکن-چین به دست آمد. پس از سال ها تنش، دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط دو کشور با میانجیگری جمهوری خلق چین به توافق رسیدند. هیأت ایرانی به ریاست دریادار علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی با هیئت عربستان سعودی به سرپرستی "مساعد بن‌محمد العیبان" وزیر کشور و مشاور امنیت ملی دیدار و گفتگو کرد. پس از پنج روز مذاکره، دو طرف به توافقات متعددی دست یافتند.

هیچ سند رسمی در رابطه با مفاد قرارداد آنها منتشر نشده است. آنها در بیانیه ای مشترک تنها اعلام کردند که دو کشور خواستار حل اختلافات مختلف از طریق گفتگو و دیپلماسی در فضای برادری هستند. آنها همچنین اصول و اهداف منشور ملل متحد و سازمان همکاری اسلامی (OIC) و نیز کنوانسیون‌ها و هنجارهای بین المللی مختلف را به رسمیت می‌شناسند.

توافق آنها شامل برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و افتتاح سفارتخانه‌ها در هر دو کشور بود. وزرای خارجه دو کشور نیز به زودی برای نهایی کردن توافق با یکدیگر دیدار خواهند کرد.

در این توافقنامه همچنین بر احترام به حاکمیت تاکید شده و هیچ مداخله ای در امور داخلی یکدیگر وجود نخواهد داشت. ایران و عربستان همچنین توافقنامه همکاری امنیتی امضا شده در سال 2001 و موافقتنامه کلی در سال 1998 برای تقویت همکاری‌ها در زمینه‌های اقتصادی، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان را اجرا خواهند کرد.

وانگ یی، مدیر دفتر کمیسیون روابط خارجی کمیته مرکزی حزب کمونیست چین که علی شمخانی و مساعد بن‌محمد العیبان را همراهی می‌کرد، این توافق را "گامی تاریخی" در تلاش برای بهبود روابط بین دو کشور خواند. وانگ گفت که مذاکرات به نتایج قابل توجه و پیروزی برای گفتگو و صلح دست یافته است. ایران و عربستان سعودی از دولت چین برای برگزاری این نشست قدردانی کردند. آنها اعلام کردند که اجماع حاصل شده برای تقویت زندگی همسایگان و حفظ ثبات منطقه ای را با هم اجرا خواهند کرد.

در همین راستا مجله تمپو مصاحبه اختصاصی را با جناب آقای مهدی رونق کاردار موقت سفارت جمهوری اسلامی ایران ترتیب داد. رونق در خصوص توافق بدست آمده میان ایران و عربستان سعودی گفت : "این توافق پس از آن حاصل شد که دولت آیت‌الله ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، بهبود روابط با کشورهای همسایه را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داد و این سیاست از دو سال پیش اجرا شده است. ایران بر اساس این اصول به دنبال ایجاد روابط خوب با همه کشورهای همسایه در منطقه خاورمیانه یا غرب آسیا است به ویژه با عربستان سعودی به عنوان یکی از مهم ترین کشورهای منطقه که در اولویت ماست.

وی ادامه داد : "از زمان روی کار آمدن دولت آیت الله ابراهیم رئیسی، مذاکرات مختلفی با کشورهای همسایه آغاز شده است. ما دورهای مکرر مذاکرات را با عربستان سعودی، در عراق، عمان و سایر کشورها برای حل اختلافات، افزایش همکاری و دستیابی به توافقات برای گسترش امنیت در منطقه انجام داده‌ایم. پس از گذراندن دورهای مختلف مذاکرات در بسیاری از کشورها، دو طرف در نهایت در پکن به توافق رسیدند".

تاریخ نشان می دهد که اختلاف نظرها میان ایران و عربستان سعودی به گذشته‌های دور برمی‌گردد. چلسی مولر در کتاب خود تحت عنوان " The Origins of the Arab-Iranian Conflict: Nationalism and Sovereignty in the Gulf between the World Wars (2020)" ریشته اختلاف نظرها را در تاریخ و فرهنگ دو ملت جستجو می‌کند. به گفته مولر، این خصومت را می‌توان در قرن هفتم ردیابی کرد، زمانی که ایرانیان اعراب را کوچ نشینان "بربر" و در برابر اعراب نیز ایرانیان "بیگانه" می دانستند. تفاوت دیدگاه‌ها بین ایران که اکثریت جمعیت آن شیعه هستند و عربستان سعودی که سنی هستند به طور فزاینده ای مشهود بود. اوضاع زمانی بدتر شد که انگلیسی‌ها برای کنترل منطقه به عنوان مستعمره مداخله کردند. انقلاب اسلامی ایران به رهبری آیت الله خمینی که در سال 1979 شاه رضا پهلوی را سرنگون کرد که این مهم جهان عرب را تکان داد. عربستان سعودی به عنوان یک کشور عربی که بر دو شهر مقدس اسلام (مکه و مدینه) نظارت دارد و از نفوذ قابل توجهی در میان کشورهای منطقه برخوردار است، خود را با چالش جدیدی در خاورمیانه مواجه می دید. در این میان، تحولات ژئوپلیتیک در خاورمیانه باعث ورود قدرت های خارجی مانند آمریکا و روسیه به منطقه شد. از آن زمان به بعد، کشورهای خلیج (فارس) هرگز آرامش را تجربه نکردند.

مهدی رونق کارداد موقت سفارت جمهوری اسلامی ایران در مصاحبه با مجله تمپو درباره ماهیت اختلافات میان ایران و سعودی‌ها توضیحی نداده و فقط اطمینان داد که "مشکلات سیاسی بین دو کشور وجود ندارد. عربستانی‌ها برادر و همسایه ما هستند. اختلاف نظرها امری عادی است".

تحلیلگران معتقدند که رقابت بین ایران و اعراب در قالب جنگ های نیابتی نیز رخ می دهد. ایران متهم به دامن زدن به خشونت در خاورمیانه از طریق حمایت مالی و نظامی از شبکه وابسته به شیعیان خود در منطقه، مانند لبنان، سوریه و یمن است. برای مثال، جنگ یمن که در سال 2014 آغاز شد، به میدان نبرد دو طرف تبدیل شده است. ریاض از دولت یمن حمایت می‌کند، اما تهران از حوثی‌ها، یک گروه شیعه مسلح، حمایت می‌کند.

مهدی رونق هرگونه دخالت ایران در جنگ یمن را رد کرده و گفت: "ایران هرگز به جایی سلاح نفرستاده است. یمن کشوری است که مورد محاصره قرار دارد تا جایی که حتی ارسال کمک های بشردوستانه و مواد غذایی نیز به این کشور غیرممکن است حال چگونه آنان مدعی ارسال تسلیحات به یمن شده اند آنهم با تجهیزات شناسایی پیشرفته ای که در اختیار آمریکاست".

یکی دیگر از محرک های تنش میان دو کشور، موقعیت ایران به عنوان یک کشور هسته ای است. این کشور به توسعه هسته ای برای اهداف علمی و تولید برق اعتراف کرده است. اما کشورهای غربی ایران را به تولید سلاح هسته ای متهم می‌کنند.

کاردار موقت سفارت ایران در این خصوص چنین توضیح می دهد : رهبر ایران فتوایی مبنی بر ممنوعیت ساخت، نگهداری و استفاده از سلاح های کشتار جمعی از جمله سلاح های هسته ای صادر کرده اند. پس چگونه ممکن است دولت ایران سلاح هسته ای تولید کند؟ با این وجود، موقعیت ایران به عنوان یک کشور هسته ای جایگاه آن را در خلیج فارس تقویت کرده است.

کشورهای خاورمیانه شاهد جنگ های مختلفی مانند سوریه، عراق و یمن بوده اند. ناامنی‌ها و مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد. مهدی رونق در این زمینه اشاره داشت: کشورهای منطقه بالاخره به جایی رسیده اند که دیگر منطقه تحمل این همه جنگ و مشکلات را ندارد. این همان چیزی است که آنها را وادار می‌کند تا رابطه ای را که از هم پاشیده بود، بازگردانند.

به گفته رونق، خاورمیانه به ویژه خلیج فارس منطقه ای با امنیت آسیب پذیر که این آسیب پذیری اغلب ناشی از عوامل خارجی است که معمولاً توسط کشورهای غربی به ویژه آمریکا انجام می‌شود. او گفت که آنها مشکلات امنیتی در منطقه ایجاد کردند تا تسلیحات تولیدی آنها به خوبی بفروشد.

وی ادامه داد : جمهوری اسلامی ایران بعنوان یک کشور بزرگ در منطقه مسئولیت جمعی دارد که روابط همجواری و همسایگی خوبی با سایر کشورها داشته باشد و در احترام متقابل زندگی کند. برخورداری از همین روحیه بود که ایرانی‌ها و سعودی‌ها در پکن به توافق رسانید. این مقام ایرانی همچنین اعلام نمود که توافق عربستان و ایران بر وضعیت یمن تأثیر مثبت خواهد داشت.